Monaster Świętego Spasa


W lewobrzeżnej części miasta wznosiła się cerkiew obrządku greckiego Św. Spasa. Niektórzy uważają, że mogła powstać już w XIII w. Fundatorami świątyni byli książęta litewscy. Najstarszą wzmiankę źródłową o tej cerkwi posiadamy z 1509 r. Kolejne - mówiące o jej uposażeniu - z 1532 r. i 1548 r. Dowiadujemy się z nich, iż cerkiew ta pobierała dziesięcinę po kopie żyta z włoki od włościan wsi Rudnik, sprzedanej przez Aleksandra Sołtana Marszałka Królewskiego Pawłowi Biskupowi Łuckiemu, o czym wydał świadectwo Jan syn owego Sołtana w r. 1532 d. 26 Kwietnia w Łaskowiczach (z Akt miejskich).

Świątynia ta jest jednym z przejawów kultu Zbawiciela na Pobużu. Powstanie jej potwierdza tradycję istnienia w owym czasie kultu ikony Św. Spasa, w której należy upatrywać początków największego sanktuarium prawosławnego św. Góry Grabarki. Możliwe, że cerkiew z 1. poł. XVI w. była najstarszą murowaną świątynią prawosławną. Z lat 1599-1647 pochodzą wzmianki źródłowe o kapłanach cerkiewnych, darowiznach i transakcjach handlowych. Potwierdzają one budowę przez mnichów szpitala w 1. poł. XVII w. Klasztor powstał najprawdopodobniej w 1563 r. W skład zespołu, oprócz klasztoru i świątyni Zbawiciela, wchodziła cerkiew parafialna św. Eliasza, która istniała już w tym miejscu w połowie XVI w. Osiadłe tu zakonnice prowadziły szkołę dla dziewcząt dyzunitek. Rozwijały też akcję charytatywną prowadząc szpital. Szkoła elementarna zyskała nawet stosunkowo większy prestiż niż szkoła przy monasterze Troickim, gdyż opiekę nad nią sprawowało powstałe przed 1636 rokiem Bractwo Przemienienia Pańskiego.

Zachował się archiwalny spis budynków zespołu klasztornego, pochodzący z 1788 r. Drohiczyński monaster Świętego Spasa znajdował się nad samą rzeką Bug, na równym miejscu. Już wówczas cerkiew była narażona na zniszczenie z powodu podmywania skarpy brzegowej. Wzniesiona na planie krzyża, posiadała 12 (15?) okien szklanych czworodzielnych i troje drzwi zewnętrznych na żelaznych zawiasach. Wykonana została z sosnowych belek, obita szalówką i pokryta gontem. Na dachu znajdowała się jedna duża kopuła i cztery mniejsze z krzyżami na nich. Krzyż na centralnej, dużej kopule, wymalowany był na złoty kolor. Wnętrze świątyni wyłożono deskami, a altarię cegłami. Znajdował się tu ikonostas z obrazami Zbawiciela ze srebrną koroną oraz Przeświętej Bogarodzicy z Dzieciątkiem na rękach, również koronowanymi. Tron z antyminsem z 1743 r. obity suknem. Z prawej strony znajdowała się wydzielona część św. Ilji Proroka z tronem Bożym i antyminsem z 1764 r. Na stosunkowo ubogim wyposażeniu świątyni znajdowały się trzy Ewangelie, oprawione w płótno i srebro, cynowe i srebrne naczynia cerkiewne oraz zbiór ksiąg. Prostokątna dzwonnica była zbudowana z belek dębowych, obita deskami i pokryta gontem. Na dzwonnicy znajdowało się pięć dzwonów, a w cerkwi trzy małe. W skład zespołu budynków wchodziły dwie cele zakonne z komórkami, izba kuchenna, trzy stodoły i chlewy dla inwentarza oraz spichlerze. Ściany komór wykonano z belek sosnowych, a dach pokryto słomą. Wewnątrz znajdowało się ziemne klepisko. Piece proste, drzwi w sumie siedem na żelaznych zawiasach oraz siedem okien. Spichlerz zbożowy z belek sosnowych był pokryty słomą. Prowadziły do niego pojedyncze drzwi na drewnianych biegunach. Naokoło zabudowań biegł parkan, który już wtedy w znacznej części zniszczyła rzeka.

Obiekt stał się przedmiotem sporu w walkach religijnych. Rozstrzygnął go dopiero w 1636 r. król Władysław IV, który przekazał monaster Spaski prawosławnym. Od tej chwili cerkiew ta była również nazywana Preobrażenską. W 1653 r. klasztor i świątynia spłonęły. Po 1657 r., w czasie najazdu wojsk szwedzkich na Drohiczyn, zaginęły dokumenty klasztoru. Dwa lata później przywileje klasztoru Przemienienia Pańskiego potwierdził król Jan Kazimierz, a w następnych latach Jan III Sobieski nadał kolejne przywileje, umożliwiające rozbudowę i dalszy jego rozwój. Monaster przestał istnieć w 1813 roku, kiedy powódź zniszczyła jego zabudowania.

Obecnie teren ten, zwany Ruską Stroną, jest przysiółkiem należącym pod względem administracyjnym do wsi Góra w gminie Korczew. Budynków już nie ma, a śladem zespołu świątynnego jest miejsce zwane „Cerekwisko". Badania archeologiczne, prowadzone przez K. Bieńkowską w latach 1987-1988, ujawniły w pobliżu istnienie kolejnego chrześcijańskiego cmentarzyska słowiańskiego, przebadano tu 22 pochówki szkieletowe z okresu średniowiecza. Między kośćmi zniszczonych pochówków znaleziono krzyżyk z łupku owruckiego oraz dużą ilość ceramiki wczesnośredniowiecznej. Znaleziska archeologiczne zdają się potwierdzać istnienie na lewym brzegu Bugu świątyni znacznie starszej niż XVI-wieczna cerkiew Zbawiciela.


Źródło

  1. Lech Pawlata "Budowle sakralne Drohiczyna w świetle źródeł archeologicznych i historycznych", Biuletyn konserwatorski 2011
  2. Józef Jaroszewicz "Drohiczyn - Opis historyczny", Athenaeum 1847