Most w Drohiczynie


Wstęp

Even in the early Middle AgesDrohiczynwas located favourably on the crossway of two important trade routes of aquatic and overland kind. Their existence is confirmed by the Arabic merchants’ coins found in the vicinity of Drohiczyn as well as numerous lead trading seal findings. The most important land trade route led from Brześć in north-west direction. The mentioned aquatic route went through a huge water artery of Bug river. Regardless of the fact that big rivers constitute a convenient way to move and transport commodities, there are situations in which they may be a liability for travelling, especially when they cross important land trade routes. That was, and still is, the case of Drohiczyn. Bug changes its river bed in a very dynamic and frequent way. It must be remembered that Drohiczyn was situated on both sides of the river in the Middle Ages and modern times. For this reason, a communication between these two parts of the town was difficult, particularly in winter and autumn season. The situation was slightly better in winter since it was possible to cross frozen river and in summer, as there were places where water level was low enough to cross river through fords. The documents clearly state that there was also carriage transport of the commodities. Yet, since time immemorial, people managed to tackle the problem of passing the river by building bridges or barrages and organising transportation.

One may assume the existence of a bridge in this very important Podlasie town. Nowadays, there is no bridge that would allow crossing the river in Drohiczyn. In order to do that, one has to use a ferry that shuttles in summer period, make way down the river to the bridge in Tonkiele village or another one, up the river, where principal road number 19 leads. Was this the case in the past? This article is an attempt to answer that question since the matter is not yet resolved.

In July, 2000, a team of underwater archaeologists from Toruń in their summary and report on the search of the bridge in Drohiczyn claimed, that “there is no information in the literary sources about bridge on Bug river in the fortified town of Drohiczyn”. This is, however, not true. There are some literary sources that survived and they are the evidence for Drohiczyn’s bridge existence in the first half of the 16th century. Moreover, a vast number of them is printed in various publishing raging from 19th century to present days. Most of them are documents taken from copies included in Lithuanian Metric, i.e. Grand Duchy Of Lithuania legal counsel books. They are also present in land registration books of Drohiczyn area and one of the documents is preserved in a form of a scroll.

Budowa mostu

Wszystko zaczęło się 5 III 1514 r., kiedy to przebywający w Wilnie król Zygmunt I Stary wystawił dokument oznajmiający, iż „bił przed nim czołom" Żyd z Brześcia Michał Ezofowicz i prosił, aby król pozwolił mu zbudować za jego własne pieniądze most w Drohiczynie na rzece Bugu, w tym miejscu, gdzie był przewóz, oraz pobierać na tym moście opłatę „mostowe", wynoszącą od wozu kupieckiego po pięć „pienieziej".

Król przychylając się do jego prośby, zezwolił na budowę mostu i pobieranie opłaty „mostowego" w następującej wysokości: od wozu kupieckiego po półgroszku, a od zwierząt gonionych na sprzedaż po dwa pieniądze, które to opłaty - jak wyraźnie zaznaczono - miały być przeznaczone na naprawę mostu „koli jego woda skazit". Oprócz kupców Michał Ezofowicz nie uzyskał prawa do pobierania mostowego od nikogo innego. Jedynie poddani królewscy i ziemianie-szlachta powiatu drohickiego, którzy już dawniej płacili za transport zboża przewozem przez Bug, mieli również płacić Ezofowiczowi za przewóz przez most. Mieszczanie drohiccy natomiast zostali zobowiązani do dawania corocznie na most po 1 groszu z każdego domu, od siebie i od komorników u siebie mieszkających, w zamian za co mogli swobodnie poruszać się po tym moście. Opłata ta miała nawiązywać do dawnej opłaty mieszczan za przewóz, również wynoszącej 1 grosz.

Król zastrzegł również, że myto, które od dawna płacono do skarbu królewskiego, od wozu po 1 groszu, nadal ma tam trafiać w tej samej kwocie. Ponadto Ezofowicz uzyskał pozwolenie budowy po prawej stronie Bugu, tuż przy moście, domu dla stróży, z prawem prowadzenia w niej karczmy. W końcowej części dokumentu znalazło się zastrzeżenie, że Ezofowicz będzie miał prawo dzierżyć zbudowany most i pobierać mostowe tylko do swej śmierci.

Niespełna w miesiąc po wystawieniu przywileju pozwalającego na budowę mostu, czyli 3 IV 1514 r. król wystosował list do wojewody połockiego Jana Janowicza Zabrzezińskiego, który w tym czasie był również starostą drohickim. List ten przedstawiał w całej rozciągłości treść powyższego przywileju dla Michała Ezofowicza. Znalazło się tu jeszcze tylko dodatkowo stwierdzenie, że kupcy, którzy będą latem jeździli przez bród, a zimą po lodzie, z ominięciem mostu, będą uwolnieni od płacenia mostowego.

Budowa mostu na takiej rzece jak Bug wymagała nie tylko znacznych nakładów finansowych, które Ezofowicz niewątpliwie posiadał, lecz i pewnego czasu. Należy sądzić, że raczej nie prowadzono budowy w okresach największych stanów wód na rzekach, a więc wczesną wiosną i jesienią. Nie zawsze też pora letnia mogła pozwalać na prowadzenie prac. Zimą zapewne prowadzono wyrąb i obróbkę drewna, którego była potrzebna znaczna ilość dla zapewnienia solidnej konstrukcji.

Można chyba sądzić, że budowa mostu została ukończona w 1519 r., trwałaby zatem 5 lat. Pośrednio wskazuje na to dokument króla Zygmunta I wystawiony w Krakowie 3 VI tego roku dla Michała Ezofowicza, powtarzający w całości klauzule z dokumentu z 5 XI 1514 r. i dodatkowo rozszerzający uprawnienia do dzierżawy mostu, pobierania mostowego i prawa prowadzenia karczmy również na dzieci budowniczego.

Michał Ezofowicz budując most, zapewne spodziewał się, że będzie czerpał za jego pomocą znaczne dochody. Można jednak powątpiewać, czy ta budowla przynosiła aż tak duże zyski w stosunku do kosztów poniesionych najpierw na budowę, a potem na jej naprawę i utrzymanie. Szczególnie dawała się we znaki sama rzeka, zwłaszcza wiosną, gdy poziom wody był bardzo wysoki, a wielkie zagrożenie dla mostu stanowiła płynąca kra lodowa. O tym, że tak było, upewnia nas list króla Zygmunta I Starego wystosowany do starosty drohickiego i wojewody połockiego Piotra Stanisławowicza Kiszki 20 IV 1525 r., informujący go o relacji i prośbie Michała Ezofowicza. Król informował, iż Ezofowicz za własne pieniądze zbudował most w Drohiczynie, lecz teraz wiosną podpływa pod ten most wielka woda i kra (kriga), które niszczą most oraz czynią mu wielkie szkody. Z tego powodu Ezofowicz prosił, aby mu dać pusty brzeg nad Bugiem, wzdłuż na odległość „trzech strzelań", a wszerz od brzegu aż do góry, gdzie osadziłby ludzi potrzebnych dla robót i napraw mostu. Król polecił staroście najpierw sprawdzić, czy wymieniony obszar nie był przez nikogo zasiedlony i czy nie będzie to szkodzić dobrom królewskim. Jeśli nie byłoby żadnych przeciwwskazań, to kazał staroście spełnić prośbę Ezofowicza i dać mu tę część brzegu Bugu dla osadzenia ludzi.

Kolejni właściciele mostu

Nie wiemy, kiedy Stanisław Tęczyński postanowił zrzec się mostu w Drohiczynie, ale najpewniej wkrótce po uzyskaniu jego darowizny od Anny Lubeckiej. Być może jego stan był taki, że nie nadawał się do użytku i remontu. Wiemy również, że Tęczyński zbudował most na Bugu we własnych dobrach, koło wsi Turna. 8 III 1554 r. w Lublinie król Zygmunt I August pozwolił Stanisławowi Tęczyńskiemu, już kasztelanowi lwowskiemu, pobierać mostowe na moście, który wybuduje w dobrach siemiatyckich na rzece Bugu.

Ostatni znany dokument wzmiankujący o moście w Drohiczynie pochodzi z 8 IX 1558 r.

Zakończenie

W 1570 r. podczas lustracji starostwa drohickiego, pierwszej po włączeniu Podlasia do Korony, stwierdzono jedynie istnienie przewozu, a nie mostu. Arenda przewoźnego dawała do skarbu królewskiego niemałą sumę 21 kop groszy lit. i 36 denarów rocznie. Nie było mostu w Drohiczynie i później w XVII-XIX w. Mgliste wspomnienia o istnieniu mostu pochodzą z początków odzyskania niepodległości w 1918 r., nie udało się ich jednak zweryfikować. Tak więc jedyny pewnie poświadczony źródłowo most w Drohiczynie istniał w „złotym wieku" tego miasta, czyli połowie XVI w. Z ponad 40-letniego okresu jego funkcjonowania zachowało się sporo świadectw. Udało się też ustalić niemal wszystkich jego właścicieli, wśród których byli: Żydzi - neofici, Polacy i Litwini; kupcy, mieszczanie, szlachta i urzędnicy.

Na koniec warto zastanowić się nad lokalizacją mostu. Dokument króla Zygmunta I Starego z 1525 r. nadający Michałowi Ezofowiczowi pas ziemi nad brzegiem Bugu wskazuje jego szerokość: „od brzegu do góry" [zamkowej]. Najpewniej więc most był zlokalizowany tuż pod samą górą. Zdają się to potwierdzać również podwodne badania archeologów - płetwonurków z Torunia, pro-wadzone w 2000 r. Na jednym z penetrowanych odcinków rzeki, tuż przed zakolem opływającym obecną górę zamkową, w odległości ok. 400 metrów od grodziska, koryto Bugu rozlewa się na dość szerokim obszarze i jest dość płytkie. Tylko w środkowej części koryta głębokość dochodzi do 2 metrów na szerokości kilku metrów. Natrafiono tu na ułożone na piaszczystym dnie, równolegle do brzegu, dwie drewniane belki o średnicy ok. 20 cm i długości 5 metrów każda, umocnione od strony wody kamieniami i faszyną. Zdaniem archeologów łagodne brzegi rzeki w tym miejscu i łatwy dostęp do wody mogą sugerować istnienie w tym miejscu przeprawy, przewozu przez rzekę. Odkryta konstrukcja składająca się z potężnych belek mogła stanowić platformę lub przyczółek dla promu funkcjonującego w bliżej nieokreślonym czasie. Naszym zdaniem są to jednak ślady konstrukcji o wiele większej niż tylko przyczółek czy platforma. Najprawdopodobniej są to resztki interesującego nas mostu. Dalsze badania archeologiczne jak i dendrochronologiczne pozwoliłyby może ustalić wiek resztek zachowanej konstrukcji i ewentualnie potwierdzić naszą hipotezę.

Dziękuję autorowi za zgodę na udostępnienie artykułu. Zamieściłem go w skróconej wersji. Całość można przeczytać pobierając zamieszczony poniżej plik pdf.


Źródło

  1. "Most w Drohiczynie i jego właściciele w I połowie XVI wieku", Tomasz Jaszczołt, Małe miasta - gospodarka 2007

Dołączone pliki