Zapewne niewielu z nas wie, od kiedy rozpoczęło się osadnictwo żydowskie na ziemiach polskich i jakie czynniki wpłynęły na to, że w wielu miejscowościach przedstawiciele tej nacji stali się ważną i liczącą się grupą ludności. Chciałbym w możliwie prosty sposób przybliżyć ten temat, bo choć Żydów między nami już niestety nie ma, nie da się w żaden sposób wymazać z pamięci lub zaprzeczyć, że przez prawie pięć stuleci żyli, mieszkali i pracowali obok nas.

 O pomoc w tej materii poprosiłem pana Edwarda Bujno, żywą kronikę Drohiczyna, ponieważ swego czasu napisał on niewielką rozprawkę o drohiczyńskich Żydach, a dodatkowo przechował w swych prywatnych zbiorach sporo materiałów ilustrujących ich życie codzienne.

- Drohiczyn i region Podlasia są dobrym przykładem ilustrującym początki osadnictwa żydowskiego – pisze pan Edward – ponieważ to tu właśnie, we wschodnich rejonach Polski, już od XIV wieku notuje się duży napływ Żydów z zachodniej Europy. Żydzi – sami siebie, jak na ironię, nazywający narodem wybranym, nie mieli na naszym kontynencie łatwego życia, przez stulecia bowiem byli pogardzani, gnębieni i gromieni, głównie w krajach Europy Zachodniej. Masakry Żydów w Europie Zachodniej w 1348 i 1349 roku, spowodowane oskarżaniem ich o wywołanie epidemii "czarnej śmierci" – dżumy, były przyczyną masowych ucieczek prześladowanych. Czara goryczy przepełniła się na przełomie XV i XVI wieku, kiedy to definitywnie zostali wypędzeni z Hiszpanii, Portugalii i Sycylii. Wtedy to ośrodek osadnictwa żydowskiego zaczął przesuwać się w stronę środkowo - wschodniej Europy, gdzie znajdował się kraj gościnny i tolerancyjny – Polska. Król Kazimierz Wielki, jakby przewidując przyszłe wydarzenia, w 1334 roku potwierdził tzw. Statut Kaliski, nadany w 1264 roku przez Bolesława Pobożnego, gwarantujący Żydom nietykalność życia i mienia, wolność handlu, ochronę synagog i cmentarzy, zakazujący wszczynania procesów o mordy rytualne oraz przymusowego chrzczenia niemowląt. Niedługo potem, w 1408 roku, Wielki Książę Litewski Witold wydał akt swobód na ziemi litewskiej i ruskiej, a ponieważ na tym akcie podpisał się również jako pan i władca Drohiczyna, więc jest to najstarszy dokument związany z osadnictwem żydowskim na Podlasiu. Drohiczyńscy Żydzi otrzymali wtedy swobody zezwalające na prowadzenie rzemiosła oraz zajmowanie się handlem i przemysłem. Od końca XV wieku do miast Podlasia, zamieszkałych dotychczas przez Polaków i Rusinów, zaczęli napływać Żydzi. Pierwsi Żydzi, w liczącej się ilości, osiedlili się w 1487 roku w Drohiczynie i Bielsku Podlaskim, natomiast pierwsze gminy żydowskie założono w Tykocinie (1522) oraz w Boćkach.