Cerkiew Świętej Barbary znajdowała się przy monasterze Świętej Trójcy na Górze Kramczewskiej. Kult św. Barbary, czczonej głównie jako patronki dobrej śmierci, był w regionie nadbużańskim szczególnie rozwinięty. W 2. poł. XVII w., traktowana była ona jako cerkiew szpitalna. Później została przemieniona na trapezną, tj. refektarzową monasteru Troickiego. Nie znamy daty jej budowy, jednak funkcjonowała ona w Drohiczynie co najmniej od lat 80. XVI wieku, i znajdowała się wówczas ...za miastem... Była wielokrotnie naprawiana i przebudowywana. Cerkiew użytkowana była intensywniej w latach późniejszych, w okresie, gdy świątynia Troicka nie nadawała się do użytkowania, przejęła jej funkcje.

Według spisu z 1693 r. znajdujący się tu stary ikonostas był tak spróchniały, że został wymieniony na nowy. 20 stycznia 1789 r. z polecenia konsystorza w Perejasławiu (ob. Perejasław Chmielnicki), któremu podlegały prawosławne monastery w Drohiczynie, sporządzony został opis obiektów sakralnych należących do monasteru Świętej Trójcy. Dowiadujemy się, że w Cerkwi Świętej Barbary znajdował się ikonostas drewniany nowy, jeszcze nie malowany, a tylko w miejscach ołtarzowych ikonami zastawiony. Oddzielnie została wymieniona ikona Welikomuczenicy Warwary. Jak stwierdza o. Grzegorz Sosna, powołujący się na publikacje z końca XIX i początku XX w., w ikonie tej miała znajdować się cząstka Życiodajnego Krzyża Pańskiego, ona sama zaś słynęła z łask i cudownych uzdrowień.

Prawdopodobnie cerkiewka pierwotnie składała się z niewielkiego pomieszczenia, z malutkimi oknami w ołowianej oprawie, rozdzielonego ikonostasem na dwie części: ołtarzową i przeznaczoną dla wiernych. Informacji o wyglądzie świątyni z lat. 80. XIX w. dostarczają notatki i szkice N. P. Avenariusa oraz spisy inwentaryzacyjne dóbr cerkiewnych. Inwentarz wyposażenia z 1789 r. opisuje: Cerkiew trapezna niewielka ciepła, imienia Wielkiej Męczennicy Barbary, robiona z belek sosnowych, z jedną kopułą. Na niej krzyż niewielki żelazny i z wierzchu pokryta gontem. Po dach nieoszalowana; we wnętrzu piec z zielonych kafli, klepisko z ubitej ziemi. Drzwi wejściowe jedne na żelaznych zawiasach z zamkiem wiszącym. Okienek czteroszybowych sześć. Przy cerkwi nieduże sionki z dwoma drzwiami na żelaznych zawiasach. Szkic Avenariusa przedstawia budynek cerkwi wyraźnie przedłużony przybudówką, która traktowana była jako osobna izba. Inwentarz spisowy z 1789 r. opisuje, iż ...przy jednej cerkwi pod jednym dachem dobudowana niewielka izba zakonna z komórką w ziemi i małą sienią, pokryta gontem. Na podłodze klepisko. 4 drzwi na żelaznych zawiasach do chaty i do sieni. 3 okienka czworodzielne szklane. Piec z cegły (...). W górze cerkwi na dachu i samych sieniach dzwonnica nieduża z belek sosnowych, pokryta gontem. Na niej krzyż nieduży żelazny i 6 dzwonów: trzy nieduże a trzy jeszcze mniejsze... W przybudówce od strony ołtarza jeszcze w 1888 r. znajdowała się izba zamieszkiwana przez hieromnicha. Awenarius znalazł w tej cerkwi pokaźny zbiór XVIII-wiecznych rękopisów i cennych starodruków. Niewątpliwie owa szafa z księgami rękopiśmiennymi i drukowanymi była pozostałością monasterskiej biblioteki. W 1789 r. zanotowano, że wśród jej ksiąg był wydany w Kijowie Akafist s służboju i żytijem welikomuczenicy Warwary.

W podstawowej formie świątynia przetrwała do 1940 r., kiedy to została rozebrana przez Rosjan w trakcie oczyszczania pasa granicznego.

Źródło

Lech Pawlata "Budowle sakralne Drohiczyna w świetle źródeł archeologicznych i historycznych", Biuletyn konserwatorski 2011
Jerzy Hawryluk "Swjataja Warwara cerkwu zbudowała...", Przegląd prawosławny, grudzień 2003