Kościół Trójcy Świętej


Pierwszy kościół Trójcy Przenajświętszej

Najstarsza świątynia istniała prawdopodobnie już w XIII w. Aleksander Jabłonowski datuje kościół wraz z parafią na 1350 r. Uważa jednak, że świątynia była znacznie starsza i została ufundowana za czasów litewskiego księcia Mendoga (1203-1263). Powstanie pierwszego kościoła wiązać należy z osadzeniem na zamku drohiczyńskim Braci Dobrzyńskich, dokonanym przez Konrada Mazowieckiego w 1237 r. Przypuszczalnie wówczas Rycerze Chrystusowi zbudowali swój pierwszy kościół, który mógł ocaleć w czasie najazdu Daniela Romanowicza na Drohiczyn. Wskazuje na to znalezisko płyty grobowej mistrza zakonu, pochowanego 10 lat później, najpewniej na cmentarzu przykościelnym.

W 1386 roku Władysław Jagiełło po swoim chrzcie ufundował w Drohiczynie na górze zwanej Poświętne kościół parafialny pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej. Najdawniejszym znanym dokumentem dotyczący kościoła parafialnego jest przywilej wydany przez Zygmunta I w Mielniku w 1509 roku (feria secunda post dominicam invocavit, proxima). Z dokumentu tego dowiadujemy się, że gdy pierwotny przywilej przypadkiem zaginął (casu quodam infausto amissum). Pleban zatem Drohicki – Jakub prosił Zygmunta I o potwierdzenie dawniejszych nadań temu kościołowi służących.

W tym przywileju Zygmunt I na nowo zapewnia kościołowi Trójcy Świętej posiadanie wsi Rudy z młynem, jak też pewnych łąk na Drohiczynie i brzegu rzeki Toczny przy Rudzie. Mieszczanom w rzeczonym młynie wszelkie zboże mleć pozwala. Przeznacza ponadto dla kościoła z czterech karczem (kapie) coroczne po 4 kop groszy litewskich; z daniny miodowej, sześć rączek (manualia alias rzączki) z każdego łanu miejskiego, tak od katolików jak też Rusinów po 6 groszy dziesięciny pieniężnej; z łanów zaś wójtowskich i dwornych, dziesięcinę snopową; podobną dziesięcinę z każdego zboża ze wsi królewskich: Gródek, Sieniewice, Drażniewo, Starczewice i Bujaki, jak również z wiosek szlacheckich: Mężenino, Tokary, Zajęczniki, Boguszki, Kluchowo, Skiwy, Kłopoty, Bujny, Patry, Troje Miłkowice, Stawki, Siekierki obie, Lisewo, Obniże, Ciołkowo, Hrunice, Sady, Krupice i Koczerhy. W tym przywileju jako świadkowie są wymienieni: Paweł biskup łucki, Mikołaj Mikołajowicz Radziwiłłowicz Trocki, Stanisław Chlebowicz płocki wojewoda, Stanisław Piortowicz grodzieński, Jan Zabrzeziński w Nowogródku (zapewne starostowie), Janusz Rostkiewicz, Jan Sapiecha starosta witebski, marszałek i pisarz Wielkiego Księcia Litewskiego, Mikołaj Niemira starosta mielnicki, sekretarzem królewskim był niejaki Jan Filippi Doktor Dekretaliów, kustosz i kanonik Wileński (z Archiwum miejskiego).

Ten król w 1535 r. zwolnił mieszczan drohickich z płacenia danin przez sześć lat z racji wielkiego pożaru, który strawił kościoły i wiele domów.

Kolejne gmachy kościoła Św. Trójcy

W 1555 r., dzięki darowiznom mieszczańskim, wybudowany został nowy, murowany kościół Trójcy Świętej. Rozmach, z jakim go wzniesiono, świadczy o zamożności fundatorów. Z datków mieszczańskich wybudowano uposażenie Altarii Niepokalanego Poczęcia NMP oraz wzniesiono ołtarz. Jeszcze przed 1570 rokiem świątynia powiększyła swoje uposażenie nadaniami na obszarze miasta.

Przekazanie parafii Towarzystwu Jezusowemu

Po zniszczeniu Drohiczyna w 1657 roku ks. Jan Stefan Wydżga (1610-1685), biskup łucki (1655-1659) przekazał tymczasowo parafię Towarzystwu Jezusowemu. Król Jan II Kazimierz Waza (1648-1668) w dniu 2 marca 1659 r. wydał przywilej na przekazanie zakonowi jezuitów beneficjum parafialnego. Uroczysta instalacja pierwszego proboszcza jezuickiego miała miejsce 10 grudnia 1661 roku. W tym samym roku rozpoczęła swoją działalność szkółka parafialna. Dnia 1 czerwca 1664 r. król zrzekł się praw kolatorskich na rzecz superiora jezuitów (1657-1665) o. Bielińskiego (zm. 18.04.1665). Zakonnicy zbudowali najpierw drewniany klasztor, który po zniszczeniu na początku maja 1657 roku został wkrótce odbudowany, a następnie ponownie spalony w 1660 roku. W roku następnym jezuici odbudowali spaloną rezydencję. W 1668 roku papież Klemens IX (1667-1669) zatwierdził fundację kolegium ojców jezuitów przy kościele Trójcy Świętej. Murowany klasztor (obecna siedziba Wyższego Seminarium Duchownego) był wznoszony etapami w latach 1729-1744, częściowo według projektu jezuickiego budowniczego o. Jakuba Ruoffa/Rouffa (1685-1750), który przebywał tutaj w latach 1729-1732.

Kolejnymi dziełami jezuitów były: istniejący do dzisiaj kościół pw. Trójcy Przenajświętszej (1696-1709), konwikt dla ubogiej szlachty (1699) oraz gmach kolegium (1747), wzniesiony staraniem o. Szczepana Sinezjusza Kuczyńskiego (1704-1773), superiora i rektora drohiczyńskiej szkoły (1744-1752; 1753-1764). Budowę kościoła i konwiktu dla ubogiej szlachty zainicjował o. Aleksander Żardecki/Zardecki (1653-1714), gwardian klasztoru drohickiego (1695-1699) i rektor konwiktu "Zardecianus" dla ubogiej szlachty (1712-1714), dziedzic dóbr Przedzielsk (po ojcu Mikołaju Władysławie, zm. 1690), który na ten cel zapisał spadek rodzinny. Wśród wielu dobroczyńców kościoła, klasztoru i pozostałych budowli znaleźli się: Wojciech Emeryk Mleczko (1625-1673), starosta mielnicki i wojewoda podlaski (1665-1673), Tomasz Olędzki (zm. 17.12.1678), chorąży drohicki (1636-1650) i kasztelan zakroczymski (1650-1678), Marek hr. Butler (zm. 1690), podkomorzy drohicki (1676-1679), Maciej Krassowski, stolnik podlaski (14. 04. 1666), podkomorzy mielnicki (1678-1688), Kazimierz Władysław Krasnodębski (ok. 1665-1731), sędzia ziemski drohicki (1713-1731), Stefan /Szczęsny/ Zawisza (zm. 1722), łowczy bielski (1699-1722), Franciszek Maksymilian Ossoliński (1676-1756), podskarbi wielki koronny (1713-1735), Wiktoryn Kuczyński (1668-1737), podkomorzy drohicki (1713-1730), Helena Chabrzyńska/Hobrzyńska (zm. po 24.03.1661), rejentowa drohicka, Jadwiga z Sarnackich Minczewska (zm. 23.02.1661), żona Pawła komornika ziemskiego drohickiego (zm. 1657). Konsekracji nowej świątyni, która odbyła się w pierwszą niedzielę po Trzech Królach - 10 stycznia 1723 r., dokonał ks. Stefan Bogusław Rupniewski (1671-1731), biskup łucki (1721-1731).

W 1661 roku jezuici zorganizowali szkółkę parafialną, która w 1747 r. uzyskała rangę kolegium (Collegium Nobilium). Na naukę przybywała tutaj młodzież szlachecka z całego Podlasia i wschodniego Mazowsza.

Pijarzy zajmują miejsce Jezuitów

Dnia 21 lipca 1773 r. papież Klemens XIV (1768-1774) skasował zakon jezuitów. Ostatnim rektorem kolegium w Drohiczynie (1770-1773) był ks. Jan Stankiewicz (1711-1791), który po kasacie zakonu pracował tutaj jako proboszcz jezuickim.

Dnia 14 września 1774 r. Komisja Edukacji Narodowej przekazała kolegium pojezuickie księżom pijarom. Rok później Sejm Rzeczypospolitej przyjął uchwałę o przekazaniu pijarom parafii drohickiej i całego beneficjum. Ale to postanowienie zostało wykonane dopiero po 2 października 1791 roku.

W ramach represji popowstaniowych w 1832 roku władze zamknęły szkołę i nowicjat, a w 1845 roku skasowały klasztor księży pijarów.

Inwentarz kościoła z 1856 roku

Kościół Trójcy Świętej jest z cegły murowany, od strony wielkiego ołtarza zaokrąglony, długości 50, wysokości 37, szerokości 31. Kryty dachówką, a kopułka na kościele kryta żelazną blachą z żelaznym krzyżem. Drzwi w kościele na sześciu żelaznych zawiasach z zamkami wewnętrznymi, okien wyższych i niższych sztuk 34.  Ławek po obu stronach stolarskiej roboty 28, mniejszych w prezbiterium 2. Konfesjonałów snycerskiej roboty pozłacanych 2, stolarskiej roboty starych 4. Przy wielkich drzwiach chór na arkadzie opinający się, na którym zniszczone organy o dziesięciu głosach.

W kościele 9 ołtarzy, w których znajduje się obraz Św. Trójcy, po lewej ręce wielkiego ołtarza obraz Św. Antoniego Padewskiego, na drugiej stronie ołtarza obraz Ukrzyżowanego Zbawiciela. W ołtarzach zaś w kaplicy po prawej ręce obraz niepokalanego poczęcia N. M. P., Św. Józefa Oblubieńca, Św. Michała Archanioła i  Św. Stanisława Kostki. Wszystkie te obrazy farbą olejną są malowane dobrego pędzla. Ołtarze zaś wszystkie staroświeckiej snycerskiej roboty z różnymi snycerskimi ozdobami, w części malowane, a w części wyzłacane.

Chrzcielnica umieszczona w kościele po prawej ręce, stolarskiej i snycerskiej roboty, olejną farbę pomalowana ma dwa gradusy i ogrodzona barierką, w niej miedziane naczynie na wodę do chrztu. Nad chrzcielnicą szafka z zamkiem, w której znajdują się Święte Oleje do chrztu.

Naprzeciwko chrzcielnicy – ambona, stolarskiej i snycerskiej roboty na czarny kolor pomalowana, w niektórych miejscach pozłacana, na którą wchodzi się z kościoła. Na zewnątrz ambony są figury snycerskiej roboty: Pana Jezusa i czterech ewangelistów.

Kościół Trójcy Świętej kosztem i staraniem dzisiejszego proboszcza został znacznie zreperowany. Mianowicie na dachu dano nowe belki i łaty dane nowe, wewnątrz wybielony i pomalowany, a z zewnątrz otynkowany.

Rozbiory i okupacja wojenna

Po wurzuceniu Pijarów z Drohiczyna, parafię, kościół i klasztor przekazano duchowieństwu diecezjalnemu, a gmach kolegium przeszedł pod zarząd świecki. Pierwszym proboszczem diecezjalnym został w dniu 15 sierpnia 1845 roku ks. Stanisław Roszkowski (1845-1850). Kolejną represją było skasowanie w 1883 r. szkoły pijarskiej. Klasztor wymagał pilnego remontu, dlatego też w 1885 roku ks. Roman Jaworski (prob. 1885-1887) rozebrał jedno skrzydło, ponieważ było najbardziej zniszczone.

Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, jako jedyny w Drohiczynie, nie został zamknięty i zdewastowany w czasie zaboru rosyjskiego. Dopiero okupacja sowiecka w latach 1939-1941 doprowadziła do całkowitej dewastacji wnętrza świątyni. Porąbano doszczętnie barokowe ołtarze, a wewnątrz świątyni urządzono stajnię. Ówczesny proboszcz (1937-1946) ks. Edward Juniewicz (1894-1989) zdołał ocalić jedynie osiem spośród 38 obrazów oraz dwie spośród 153 rzeźb, wszystkie kielichy i niektóre ornaty. W latach 1941-1944 kolejni okupanci - Niemcy - urządzili tutaj strzelnicę.