Plany i mapy


Układ przestrzenny Drohiczyna do końca XVIII w.

Układ przestrzenny Drohiczyna do końca XVIII w.

Geneza grodowo-miejskiego ośrodka drohickiego wiąże się z okresem utrwalania i rozbudowy władzy politycznej Rusi na tym te­rytorium. Drohiczyn dzięki swemu położeniu na dogodnym szlaku wod­nym, skrzyżowaniu dróg prowadzących z Rusi na Mazowsze, Prus i Jaćwieży do Gdańska, a dalej do Europy Zachodniej, zajmował ważne miejsce w handlu dalekosiężnym. Zlokalizowany tu gród był silną wa­rownią przy przeprawie przez Bug oraz lokalnym ośrodkiem produkcji rzemieślniczej.

Początki grodu sięgają 1047 r., kiedy to pas ziemi wzdłuż Bu­gu, oderwany od Mazowsza, znalazł się w rękach Jarosława Mądrego. W XII i XIII w. Drohiczyn przeżywał okres rozkwitu, a jego wyjątko­wo ważne znaczenie handlowe, stało się przyczyną i tłem skomplikowa­nych zabiegów politycznych ze strony Rusinów, Litwinów i Mazowszan.

Na przełomie XII i XIII w. wyodrębniła się nowa osada na połud­niowym brzegu rzeki oraz osada wschodnia - Góry. Nastąpiła zmianą układu przestrzennego. W porównaniu z XI-wiecznym, zwartym, półko­listym układem, Drohiczyn w XII i XIII w. stał się ośrodkiem o kształcie koncentrycznym, przeciętym biegiem rzeki, gdzie gród sta­nowił centralny punkt osady. Podział naturalny wzdłuż rzeki podkreś­lony był odrębnością prawną i prawdopodobnie etniczną mieszkańców obu części Drohiczyna. Mieszkańcy tzw. Ruskiej Strony rządzili się zwyczajowym prawem ruskim i byli osadnikami ze wschodu; W części lackiej (z zamkiem), osiedlana się ludność polska, najczęściej z pobliskich terenów Mazowsza. Ludność ta rządziła się odrębnym, zwy­czajowym prawem polskim. Podobne podziały wystąpiły w innych miastach Podlasia, np. w Surażu, Bielsku i Ciechanowcu.

W XVI w. Centralnym punktem miasta był drewniany zamek obron­ny na Górze Zamkowej, usytuowany nad kilkunastometrowym urwiskiem rzeki, oddzielony od miasta jarami; Od zamku rozchodziły się linie wytyczające promienisty układ ulic i trapezoidalny kształt rynku; jego pierzeje zamykały obiekty sakralne. Centralnie na rynku umiesz­czony został ratusz.

W XVIII w. miasto posiadało cztery duże zespoły klasztorne, ponadto cerkwie (m.in. św. Trójcy i św. Mikołaja) i dość liczne budynki mieszkalne. Zespoły tych budynków do chwili obecnej wyznacza­ją historyczny obszar miasta (ok. 35 ha). Kościoły i klasztory zostały odbudowane po wojnach szwedzkich w nowej, barokowej szacie, na miejscu dawnych, zniszczonych obiektów sakralnych.

Na ruskiej stronie Drohiczyna istniała cerkiew św. Spasa /Zbawiciela/, przy której wybudowany był monaster. Nad samym Bugiem stały prawdopodobnie jeszcze dwie cerkwie "Preobrażeńakaja" (Przemienienia Pańskiego) i "Jerzjewskaja" (św.Jerzego) oraz kaplica "Paraskiewska" (św. Paraskiewy).

Okres baroku zaznaczył się w Drohiczynie bogatą architekturą brył zespołów klasztornych, które podkreślały doskonale przeprowa­dzone w wiekach poprzednich rozplanowanie przestrzenne miasta.

W XII i XX w. w Drohiczynie nie wystąpiły przemieszczenia ludności, jakie wywołuje zwykle rozwój przemysłu. Sieć ulic i kształt parcel nie zostały tu zmienione przez lokalizacje zakładów i rozwój mieszkaniowego budownictwa czynszowego. Z tych to przyczyn Drohiczyn pozostał ważnym zabytkiem rozplanowania przestrzennego, średniowiecznego i nowożytnego.

W rozplanowaniu miasta umiejętnie wykorzystane zostały utrudnienia wynikające z fizjografii terenu. Zastosowano tu barokowe zasady formowania urbanistycznego, poprzez wprowadzenie osi sy­metrii w kompozycjach oraz wprowadzanie ulic widokowych. Sposób usytuowania na planie zabudowy budynków kościołów, cerkwi i kla­sztorów był nie tyle związany z siecią ulic, co, raczej, z wymo­gami perspektywy od strony rzeki, bowiem miasto „ustawiło” się frontem do niej. Płynąc Bugiem dostrzegamy wspaniale ulokowane wi­dokowo budynki cerkwi św. Mikołaja, kościoła i klasztoru francisz­kanów, Górę Zamkową, kościół parafialny św. Trójcy i klasztor benedyktynek. Przypomnieć należy, że Bug w owym cza­sie był ważną drogą handlową prowadzącą z Rusi do Korony i Prus, a dalej - do Europy Zachodniej. Ważną rolę w kompozycji przestrzen­nej miasta spełnia wysoka, stroma skarpa rzeki. Na niej usytuowany jest kościół parafialny. Znaczenie skarpy, jako elementu naturalnego ukształtowania terenu, zmieniało się w różnych okresach czasu; Początkowo, w okresie średniowiecza, główne znaczenie skarpy tkwi­ło w jej walorach obronnych oraz gospodarczych (przeprawa przez rzekę), później - zwłaszcza w XVIII w. - przeważył walor przestrzen­ny, estetyczny, funkcjonalny.

Mieszkańcy Drohiczyna przekazali ciekawe wiadomości dotyczące "środka" dawnego miasta. Wskazywano na miejsce, w którym dzisiajstoi kapliczka św. Jana Nepomucena, u zbiegu ul. Świętojańskiej i Mieszka I - dawniej Kłyzowskiej. Kapliczka jest murowana, zało­żona w planie kwadratu. W niszy znajduje się figurka świętego. Informacje te potwierdzają znaleziska cegieł i gruzu na terenie okolicznych pól. Hipotezę o centrum Drohiczyna we wskazanym miejscu, można byłoby łączyć z przywilejem Sejmu Rzeczypospo­litej z 1678 r., który, w celu ożywienia miasta zniszczonego po "potopie" szwedzkim, pozwolił osiedlać się tu ludziom różnych nacji i wyznań. Podobne przykłady można wskazać w innych ośrodkach miej­skich: Tykocinie, Białymstoku, Węgrowie. Pozwolono tam osiedlać się Niemcom, Szkotom, Holendrom. Wtedy to właśnie lokalizowano, obok starych ośrodków miejskich, tzw. Nowe Miasta. Dziś jeszcze są one wyodrębnione w nazwach: np. w Białymstoku - Kleindorf (Mała Wieś). Podobna sytuacja mogła być i w Drohiczynie. Czy zatem kaplica św. Jana Nepomucena ustawiona była w rynku Nowego Miasta, założo­nego po roku 1678, a zniszczonego podczas wojny północnej? Możli­we też, że Nowe Miasto mogło powstać w Drohiczynie wcześniej, tzn. około 1560 r. kiedy to przeprowadzano tzw. pomiarę włóczną. Istnie­je pewne podobieństwo w rozplanowaniu Drohiczyna i Wasilkowa, miasta charakterystycznego dla grupy założeń związanych z "pomiarą włóczną". Można byłoby przypuszczać, że nie wszystkie działki były zabudowane od razu. Część mogła stanowić rezerwy terenów budowlanych i służyć czasowo jako ogrody.

Historyczne ulice Drohiczyna

Dzisiejsze nazwy ulic są związane z postaciami lub wydarzeniami z historii Polski, częściowo z osobami zasłużonymi dla Drohiczyna. Występują również nazwy "kierunkowe", tzn. wskazujące kierunek dróg i ulic prowadzących do innych miast i miejscowości. Istnieją ponadto nazwy kościelne, zawodowe i inne. Nie w pełni zrozumiała wydaje się decyzja o zmianie nazw ulic, podjęta w 1965 r. przez Miejską Radę Narodową w Drohiczynie oraz Towarzystwo Ziemi Drohickiej. Zmieniono wówczas stare nazwy, np. ulic: Mielnickiej, Sokołow­skiej, Warszawskiej, Bielskiej, Rudnickiej czy Kłyzowskiej. Nazwy te określały dawną sieć dróg, Jakie łączyły Drohiczyn z innymi miejsco­wościami; natomiast nowe nazwy są, najczęściej, bardzo słabo związa­ne z historią miasta. Zmieniono m.in. nazwę ulicy Warszawskiej na ulicę Nieznanego Żołnierza i Mickiewicza, mimo że była to oś rozwo­ju miasta, część starego szlaku handlowego do Warszawy i na Mazow­sze. Skasowano także nazwę ulicy Ogrodowej, nadanej przez organiza­torów „pomiary włócznej” i będącej pamiątką szesnastowiecznej regu­lacji miasta. Odstąpiono od dawnej nazwy głównego placu miejskiego (Rynek), wskazującej na lokalizację centrum handlowego i administra­cyjnego. Miasto posiadające dużą liczbę zabytków i samo będące za­bytkiem urbanistycznym, powinno dbać o zachowanie dawnego nazewnic­twa, które przecież posiada walor zabytkowy. Dokonano tu także innych nieprzemyślanych zmian. Np. na Rynku zasiano trawę oraz zasadzono wysokie drzewa. W ten sposób nieczytelna stała się myśl architektoniczno-urbanistyczna, celowość układu poziomego i pio­nowego. Czy nie wystarczający w tym miejscu byłby skwer z raba­tami o niskopiennej?

Interesujące wyniki przyniosły badania na Ruskiej Stronie. Były tu ulice: Lubelska (prowadziła w kierunku Lublina i miała przedłużenie na Lackiej Stronie), Warszawska, Kołaczewska, Szeroka (prawdopodobnie dawny Rynek Ruskiej Strony) oraz droga do ul. Szerokiej.

Wprzyszłości należałoby podjąć badania nad rozplanowaniem tej dzielnicy, będącej, zapewne w XVI - XVIII w., portem. Podczas penetracji terenowej odnaleziono tu sztuczny zbiornik wodny o naz­wie "CENTORYJA". Przy nim były prawdopodobnie usytuowane spichle­rze i tu pobierano cło wodne od przepływających statków oraz tratw. Do portu prowadziła dawniej dość gęsto zabudowana ulica, ale dziś jest to tylko droga wśród niezabudowanych parceli.

Nazwy ulic Drohiczyna

Nazwa obecna Nazwa dawna
Ciechanowiecka Rudnicka
Farna Farna
Hołdu Pruskiego Szkolna
Aleja Jaćwieży Mielnicka
Aleksandra Jagiellończyka Lipowa
Mikołaja Kopernika Brańska
Kościelna Kościelna
Kramczewska Kramczewska
Józefa Kraszewskiego Wileńska (do XIX w.)
Ignacego Paderewskiego
Józefa Piłsudskiego
Józefa Stalina
Mieszka I Kłyzowska
Adama Mickiewicza Warszawska
Nieznanego Żołnierza Warszawska
Plac Tadeusza Kościuszki Rynek
Ratuszowa Ogrodowa
Daniela Romanowicza Długa
Zygmunta Szmita Lubelska (do XIX w.)
Biskupa Zygmunta Łozińskiego Długa
Świętojańska Świętojańska
Warszawska Sokołowska
Wielkiego Księcia Witolda Wysoko-Litewska
Wojska Polskiego Bielska
Trakt Napoleoński

Granice Polski - od Mieszka I do współczesności

Film przedstawia jak zmieniały się granice Polski od czasów Mieszka I, aż do współczesności. Przez cały czas na mapie przedstawiony jest Drohiczyn (z błędem - Drohoczyn).